YALOBA KƏNDİ

          Coğrafi mövqeyi və təbii şəraiti. Kənd Qarabağda, Xankəndindən 10 km Qərbdə, Şuşadan  şimal-qərbdə, Xocalıdan cənub-qərbdə, dağlıq ərazidə yerləşir. Kənd yal üstündə salınmışdı. Sağ və solu sıldırım dərələrdən ibarət idi. Başkənd kəndi ilə onu bir dərə ayırırdı. Ən qədim və böyük qəbristanlıq da bu kəndin yuxarı hissəsində yerləşirdi.  Ərazi əsasən dağlıq ərazi olduğu üçün əkin sahələri ilə az təmin olunmuşdur. Daha çox meyvəçilik üçün əlverişli idi. Geniş meyvə bağları mövcud idi. Soyuq bulaqlar, sıx çay şəbəkəsi kəndin xarakterik xusüsiyyətlərindəndir. Həmçinin meşələri və ətraf dağları zəngin flora və faunaya malik idi.  Zəngin çəmənlərə malik olması burada heyvandarlığın inkşafına müsbət təsir göstərirdi.

          İqlimi yayda sərin, səfalı, qışda isə sərt olurdu. Qış 5, hətta 6 ay çəkirdi.

     Adının mənşəyi, yaranma tarixi.  Yaloba məskunlaşma baxımından demək olar ki, Kosalar nümayəndəliyinə daxil olan kəndlər arasında daha sonraya aiddir. XIX əsrin ortalarında əhali burada daha da sıx  məskunlaşmışdır. Əvvəllər bu ərazi yaylaq kimi mal-qaranın saxlanması üçün əlverişli otlaq olub. Sonralar XX əsrin əvvəllərində (1905-06-cı illərdə) erməni hücumlarından xeyli ziyan görən  Məhəmməd Ağa adlı bir nəfər mülkədar Xənəzəkdə öz mülkünü qoyaraq məcburən burada özünə məskən salaraq bu zonada ağalıq edir.

        Bütün tarixi faktlar Yaloba ərazisinin  qədim yaşayış məskəni olduğunu sübut edir. Bunu qədim qəbir abidələri, müxtəlif tapıntılar, tikili qalıqları bir daha sübut edir.

        Yaloba adının etimalogiyası da maraq doğuran məsələdir. Əslində bu adın mənası aydındır: “Yal”-təpə, yüksəklik; “Oba”- el, oymaq mənasındadır.

        Müasir tarix (erməni təcavüzü). Düşmənlərimiz yurdumuza  göz dikdikləri gündən Yaloba kəndində də sakinlər könüllü özünümüdafiə dəstələri yaratdılar. Münaqişə başlayan ilk vaxtdan Qarabağın bütün ərazilərində olduğu kimi Yaloba kəndində də əhalinin əlində olan ov silahları yığılmışdı. Buna baxmayaraq özünümüdafiə dəstələri ayrı-ayrı rayon və hərbi hissələrdən özləri üçün döyüş silahları təmin edərək kəndin müdafiəsini təşkil etdilər.

       Şuşanın işğalı ilə əhalinin son ümid çırağı da söndü. Çünki kənd müdafiəçilərinin ərzaq, silah-sursat ilə təminatında Şuşa yeganə ümid yeri idi. Bundan daha əvvəl Xocalı, Xankəndi işğal olunmuşdur. Şuşanın işğalı isə kəndin mühasirəyə düşməsinə gətirib çıxartdı. Dinc əhalini çıxarmaq ümidi ilə Kosalar, Cavadlar, Başkənd, Yaloba, Canhəsən, Qaragav döyüşçüləri Laçın istiqamətində geri çəkilmayə hazırlaşdılar. Artıq ermənilər bu istiqamətdə də hərbi texnika çıxardı. Əsas yolları nəzarətə götürdü. Burada da itkilər çox oldu. Əhali apara bilmədiyi texnikaya və daşınılmaz  əmlaka  (düşmənə qalmasın deyə) od vuraraq dağlıq ərazilərlə çıxmağa məcbur oldu.   

       Tarixi memarlıq abidələri. Ərazidə mövcud olan  qədim qəbir abidələri əsas tarixi abidələr sayıla bilər. Eyni zamanda tarixi məlum olmayan, araşdırılmamış tikinti qalıqları mövcud idi.

       Bundan əlavə təsadüfi qazıntılar zamanı müxtəlif əşyalar tapılırdı.

        Əhalisi (sayı, milli tərkibi). Yaloba kəndində 77 ailə, 302 nəfər əhali yaşayırdı.  Əhalinin etnik tərkibi yalnız azərbaycanlılardan  ibarət idi.   

        Elm, mədəniyyət, maarif, tibb ocaqları. Kənddə 1 məktəb, 3 kitabxana, 1 mədəniyyət evi, 1 klub, 1 muzey, 1 FMM mövcud idi (hazırda bu müəssisələrin əksəriyyəti öz fəaliyyətini davam etdirir).

   

     İqtisadiyatı. İşğaldan əvvəl kollektiv təsərrüfat mövcud idi.  Bununla yanaşı əhali şəxsi təsərrüfata da malik idi. Əhalinin sosial vəziyyətinin yüksəldilməsində şəxsi təsərrüfat aparıcı rol oynayırdı. Bu sahələrə kənd təsərrüfatının əkinçilik və maldarlıq olmaqla hər iki qolu aid idi.